Holokaust Jevreja u II Svjetskom ratu kao svugdje u svijetu nije zaobišao ni Banja Luku. U sistemima logora smrti Gospić-Jadovno-Jasenovac-Stara Gradiška stradalo je 85% člansta obe Jevrejske opštine Banje Luke. 

Preostali banjalučki jevrejski živalj koji je izašao izmučen iz rata bio je zatečen drakonskim zakonima o nacionalizaciji mlade titoističke države 1946. godine, oduzimanjem navodnog “viška” imovine i time bio prinuđen na dalju migraciju prema Izraelu, Americi i Kanadi, kada se samo za dobijanje vize morala ostavljati cjelokupna imovina.

Poslije 65 godina od Holokausta

U toku rata Jevrejski Kulturni Dom sa sinagogom pretvoren je u javnu kuću pod nazivom Lindabar ”a djelomično srušen 1944. godine, nakon Savezničkog bombardovanja. Preostali dio Hrama po oslobođenju 1945. je korišten kao gradska razglasna stanica omladinskih organizacija sve do 26. novebra 1969. godine, kada je Banjo Luku pogodio razorni zemljotres koji je definitivno doveo do sudbinskog brisanja sa lica zemlje preostalog djela sefardskog i devastiranog aškenaskog Hrama bez ikakvih spomen obilježja do danas.

Najduže se zadržalo staro Jevrejsko groblje (1883.) u banjalučkom naselju “Borik”, sve do 1976. godine, kada je zbog slabosti minorne Jevrejske opštine B. Luke /tada se jako teško bilo uopšte deklarisati Jevrejinom/ i snage aktualnog režima, odlukom gradske uprave Banja Luke naprosto devastirano, a kosti predaka strpane u 256 sanduka i dislocirane na novo banjalučko groblje sa skromnim spomen obilježjem žrtvama fašizma i desetak individualnih porodičnih spomenika prenesenih sa stare lokacije.

Sada poslije 65 godina od Holokausta trebalo je sve početi od početka. Nakon rata na prostorima ex YU, Jevrejska opština Banja Luka se zvanično ponovo aktivirala u Republici Srpskoj 2002. godine kao Udruženje Jevreja Banja Luke. Isto je ishodišno vezano za Jevrejsku opštinu Banja Luka definitivno registrovana kao vjerska zajednica 2005. na nivo Bosne iHercegovine a, u želji da se pripadnici u osnovi prilagode novonastalom aktualnom trenutku tranzicijske preobrazbe društva koje je je na sceni nakon raspada ex YU i to sa dvostrukom ulogom pripadnika Jevrejske opštine i funkcije nacionalne manjine koja je ne raskidiivo vezana za judaizam /Od postanka pa do danas promjenismo mnoga carstva, a iz kolijevke naših predaka ponesosmo vjeru, običaje, jezik i nadu u bolje sutra.

I ako vjekovno, generacijski živimo u galutu /dijaspori/ na prostorima Bosanske Krajine i pripadamo narodu ovih prostora, od postanka tj. formiranja Jevrejske opštine Banja Luke 1848. godine, pa do naših dana nastojimo da sačuvamo svu uspomenu na naše pretke i otrgnemo od zaborava minimum vjerske i kulturne tradicije jevreja koji su vjekovno bitisali u gradu na Vrbasu –Banja Luci, što je i osnovni moto postojanja i opstanka naše opštine.

To se ogleda kroz našu aktivnost i potrebu, saobrazno trenutku realnosti, obilježavanju tradicionalnih jevrejskih praznika /biblijske trilogije hodočasnih praznika Pesaha, praznika oslobođenja i izbavljenja iz egipatskog ropstva, Šavuot praznika sjećanja na Mojsijevo primanje deset božiji zapovjedi na brdu Sinaj i Sukota, praznika sjećanjanja na 40 godišnje lutanje hebreja pustinjom i njihovo življenje u kolibama (heb suka-koliba) Obilježavanje Roš ha-šana-jevrejske nove godine je tradicionalno, kao sjećanje na božije stvaranje svijet a nakon Potopa. Sa Novom godinom počinje period od deset dana, poznatiji kao dani pokajanja- Jamim noraim /dani molitve i pokajanja/, a deseti dan Jom Kipur, dan priznanja /Viduj/ i molitve Bogu za oproštaj, a ujedno i dan posta /suzdržavanja od svega životnog/ Obilježavanje Purima kao sjećanja na opstanak jevrejskog naroda i izbavljenje iz perzijanskog ropstva, i Hanuke praznika svjetlosti i slobode od helena i helenizma /asimilacije i nametanja grčke kulture i vjere.

Sve to je još uvijek malo za vjeru, sjećanje i istinu Nakon otvaranja kancelarije jevrejske opštine Banja Luka , kao izraza dobre volje grada 2003 godine, otvorila i mogućnost planske aktivnosti sa osvrtom na humanitarni rad i socijalnu skrb naših članova koji i u samom ratu u ex Yu od 1992. godine ni u jednom času nije bio upitan zahvaljujući cedaki svjetske jevrejske zajednice, što je dovelo do opstanka i ostanka Jevreja u Banja Luci, kao i generacijskog buđenja nacionalne svijest i o jevrejskoj pripadnosti na kojoj sve više treba raditi i istarajati radi pravilnog usmjerava nja mladih koji čine vitalitet i nadpolovičnu većinu našeg članstva čiji broj u 2009. god iznosi 90, mada objektivno u samom grad u postoji izvjestan broj jevreja koji i dalje skrivaju svoje jevrejsko porijeklo, iz sebi poznatih razloga.

Postoje mnoge ideje o daljem razvoju zajednice, koja je opstala za vreme ovog nestretnog rata u Ex Yu, prvenstveno zahvaljujući i moralnoj i materijalnoj pomoći Svjetske jevrejske zajednice, koja je upravo ovim gestom milosrđa, cedake dovela do ostanka malobrojnih banjalučkih jevreja i opstanka Jevrejske opštine Banja Luka čija je brojnost Božijom voljom, zbog činjenice mješanih brakova, rasla nakon migracije stanovništva sa ratom pogođenih područja ex Yu.

Broji 88 članova od kojih jedna trećina ima svoje jevrejsko porijeklo, dok ostali kao dio porodica su se priključili našoj zajednici i u mnogome doprinose njenoj stabilnosti. To se dogodilo i uz rat 1992. godine kada se osnovalo društvo jevrejsko-srpskog prijateljstva radi približavanja porodica u nevolji i podsjećanja na zajedničke muke, patnje i stradanja Jevreja i Srba u koncentracijskim logorima NDH za vrijeme II Svjetskog rata. Međutim društvo je sada stišavanjem ratne opcije izgubilo na svom značaju.

Stoga se pristupilo jedino mogućem registraciji Udruženja Jevreja Banja Luke jer nedostatak demokratije i kruti nacionalstičkih zakoni nisu dozvoljavali postratnu verifikaciju Jevrejske opštine Banja Luka. Udruženje Jevreja Banja Luka je sukladno zakonima o nacionalnim manjinama osnovano 2002. godine, radi uspostave nacionalne opcije Isrela, te preko Saveza nacionalnih manjina svojim aktivnim radom na izradi projekata u cilju održanje kulture i tradicije Jevreja na ovim prostorima Bos. Krajine, ostvarilo komunikaciju na lokalnom i gradskom nivou.

Preostali banjalučki jevrejski živalj koji je izašao izmučen iz rata bio je zatečen drakonskim zakonima o nacionalizaciji mlade titoističke države 1946. godine, oduzimanjem navodnog “viška” imovine i time bio prinuđen na dalju migraciju prema Izraelu, Americi i Kanadi, kada se samo za dobijanje vize morala ostavljati cjelokupna imovina.